Ken, benoem en beheer je kunststoffen

Design Museum Gent en S.M.A.K. bewaren respectievelijk ca. 3.500 en ca. 450 objecten die geheel of deels uit kunststof zijn gemaakt. Met dit project bouwden we ervaring op rond de juiste identificatie en monitoring van de kunststoffen in onze collecties. Door kunststoffen juist te benoemen, te weten welke specifieke zorg ze vragen en op een systematische manier hun conditie op te volgen, kunnen we voortaan duurzame conserveringsmaatregelen nemen op maat van elk collectiestuk.

Door de uitbouw van een materialen- en techniekenthesaurus worden de kunststoffen in onze collecties voortaan op een uniforme en gestructureerde wijze weggeschreven in onze collectiedatabank Adlib. Zo werd de databank beter doorzoekbaar. Uit een rondvraag bleek dat geen enkele toonaangevende instelling met een kunststoffencollectie al beschikt over toereikende thesauri. Vaak hanteren ze nog niet hiërarchisch opgebouwde termenlijsten of nemen ze zonder meer de termen van de Art & Architecture Thesaurus (AAT) over. Daar brengen we met onze nieuw ontwikkelde thesauri verandering in.

We maakten twee tweetalige thesauri, een voor materialen en een voor technieken, telkens in Engels en Nederlands, die we (gedeeltelijk) proberen te integreren in de AAT en waarvan we de termen waar mogelijk aan de persistente uri’s van de AAT en aan alternatieve termen, merknamen en afkortingen koppelden. Met partner CICS (Cologne Institute of Conservation Sciences) van de TH Köln werkten we samen voor de Engelstalige versies en zij zullen hun Duitstalige termenlijsten ook op onze thesauri afstemmen. We voerden inhoudelijk onderzoek naar types kunststoffen, productie- en afwerkingstechnieken, naamsvarianten en schrijfwijzen. We maakten ook scope notes met o.m. de samenstelling en verschijningsvormen van het materiaal, hoe een techniek in zijn werk gaat, enz. Download de thesauri hieronder.

Binnen de beide collecties werden er identificaties uitgevoerd op de kunststoffen, zowel aan de hand van literatuuronderzoek en bevragingen van ontwerpers en kunstenaars als (en voornamelijk) op basis van zintuigelijke waarnemingen. Dat laatste gebeurde door middel van de Plastic Identificatie Tool waarbij je met behulp van een vragenlijst en een referentiekit kunststoffen kan identificeren op basis van zintuigelijke waarnemingen. Tot slot werden ook via natuurwetenschappelijke analyses identificaties uitgevoerd door KIK-IRPA (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium).

Tijdens de identificatie- en conditiesurvey werd per object een document ingevuld waarin de verschillende aanwezige materialen werden genoteerd, de frequentie van monitoring en de urgentiegraad van de vereiste conserveringsmaatregelen werden vastgelegd, en ook een uitgebreide beschrijving van de fysieke toestand werd opgemaakt.

Om de monitoringsfrequentie en urgentiegraad op een consequente wijze vast te kunnen leggen, ontwikkelden we schema’s waarbij zowel rekening wordt gehouden met materiaaltechnische aspecten als met de waarde van het object. Het vastleggen van deze monitoringsfrequentie en urgentiebepaling per object heeft als doel gerichte maatregelen te kunnen nemen voor de gehele collectie. Door het gestructureerd oplijsten en benoemen van de vereiste handelingen kunnen we in de toekomst tijds efficiënter te werk gaan (behandelingen groeperen, routineus werk opnemen met vrijwilligers, enz.) en een betere inschatting maken van te ondernemen acties zoals de regelmaat van conditiecontroles, het vernieuwen van verpakkingsmateriaal, specifieke conserveringsingrepen, het inschatten van het risico op interacties tussen materialen en objecten die zich in de onmiddellijke omgeving van kunststofobjecten bevinden, enz. Deze beslissingsmodellen zijn binnenkort online beschikbaar.

Design Museum Gent voerde dit project uit samen met S.M.A.K.. Beide collecties worden binnen het project onderzocht. Door de krachten van deze twee musea te bundelen konden we twee belangrijke invalshoeken combineren, namelijk moderne en hedendaagse kunst enerzijds en toegepaste kunst en design anderzijds. We konden ook rekenen op de waardevolle inbreng van drie internationale partners, namelijk RCE (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), KIK-IRPA en CICS. RCE adviseert en begeleidt. RCE adviseerde, begeleidde en organiseerde de workshop rond de Plastic Identification Tool. KIK-IRPA adviseerde, voerde de natuurwetenschappelijke analyses uit, en volgde de workshop van RCE. . Na afloop van het project neemt KIK-IRPA de rol op om de Belgische erfgoedsector bij te staan bij het behoud en beheer van kunststoffen in hun collecties. CICS voerde het onderzoeksproject KuWerKo. Kunststoff, ein moderner Werkstoff im kunsthistorischen Kontext uit, waarvoor ze werkten met de collectie van het Deutsches Kunststoff Museum. We werkten met hen samen rond het verder op punt stellen van de Engelstalige thesauri, de schadebeelden en het verkennen van de mogelijkheden rond een online platform waarop meerdere instellingen hun resultaten van analyses van kunststofobjecten kunnen delen.

Doorheen het project is de groep van deskundigen die aan deze terminologie meewerkten gegroeid. Wij danken al onze partners en adviseurs: Christian Bonten en Julian Kattinger (Institut für Kunststofftechnik (IKT), Universität Stuttgart), Anna Laganá (Getty Conservation Institute), Thea van Oosten (Senior Conservation Scientist), Uta Scholten (LVR-Industrial Museum), Colin Williamson (Plastician and Vice President of the Plastics Historical Society), Friederike Waentig en Lisa Burkart (TH Köln, CICS).

De Stuurgroep bewaakte het opzet en de goede voortgang van het project. De leden waren Suzan De Groot (RCE), Griet Kockelkoren (KIK-IRPA), Frances Berry (S.M.A.K.), Ruth Goris (Design Museum Gent), Annelies De Mey (Design Museum Gent), Hannah Hendrickx (Design Museum Gent) en Eline van der Velde (projectmedewerker Design Museum Gent-S.M.A.K.).

In de Klankbordgroep brachten we Vlaamse en Belgische spelers samen die een substantiële collectie kunststoffen bewaren en een restaurator in huis hebben. De leden waren Griet Kockelkoren (KIK-IRPA), Wim Fremout (KIK-IRPA), Annelies De Mey (Design Museum Gent), Hannah Hendrickx (Design Museum Gent), Eline van der Velde (projectmedewerker Design Museum Gent-S.M.A.K.), Ruth Goris (Design Museum Gent), Frances Berry (S.M.A.K.), Iris Paschalidis (S.M.A.K.), Rebecca Heremans (S.M.A.K.), Christine Lambrechts (M HKA), Ann Deckers (FOMU), Sofie Meuwes (FOMU), Barbara De Jong (Mu.Zee), Pieter Neirinckx (Industriemuseum/Huis van Alijn), Kim Verkens (MoMu), Lie Cauwelier (Eperon d'Or) en Design Museum Brussels.

Partnerproject Terminology for Conservation of Plastics, TH Köln

Dit onderzoek naar de identificatie van kunststoffen en het uitvoeren van een conditiesurvey van alle kunststofobjecten in de collecties van Design Museum Gent en S.M.A.K. liep gedurende 3 jaar (oktober 2018 – juni 2021) en waren mogelijk dankzij een subsidie van de Vlaamse Overheid binnen het Cultureelerfgoeddecreet. Voor meer info, neem contact op met Hannah Hendrickx via hannah.hendrickx@stad.gent.