Koolstofarme gevelsteen op basis van lokaal afvalmateriaal ontwikkeld voor het museum
De Gent Waste Brick voor DING is een koolstofarme gevelsteen die van gerecycleerd afvalmateriaal uit Gent wordt gemaakt. Hij werd ontwikkeld voor de bouw van de nieuwe vleugel van Design Museum Gent.
Belangrijke feiten en cijfers
- Gemaakt van 63% gerecycleerd stedelijk afvalmateriaal afkomstig uit de stad Gent
- Deze gevelstenen zijn niet gebakken, zodat carbonatatie onder atmosferische omstandigheden mogelijk is en minder energie nodig is dan voor de productie van gebakken gevelstenen
- Tot 50% minder materiaalgebonden emissies dan een gemiddelde gevelsteen van gebakken klei [1]
- Deze steen stoot maar 1/3 CO2 uit in vergelijking met een typische Belgische baksteen over een levensduur van 60 jaar
- Gecertificeerd voor gebruik (september 2022) bij de bouw van de buitengevel van de nieuwe vleugel van Design Museum Gent (DING: Design in Gent)
- Bewoners van Gent krijgen de kans om zelf een gevelsteen te maken als onderdeel van het unieke programma van het museum om hen bij het project te betrekken
[1] De totale materiaalgebonden emissies van de Gentse baksteen is berekend voor een levenscyclus van 60 jaar, fase A-D volgens EN15804+A2:2019. De gegevens over Belgische bakstenen zijn afkomstig van de TOTEM: EcoInvent Database en gelden voor een levenscyclus van 60 jaar, fase A-D tot EN15804+A2:2019.
Een Gent Waste Brick verbruikt naar schatting 0,17 kg CO2e/kg in vergelijking met een Belgische baksteen die 0,54 CO2e/kg verbruikt, over een levenscyclus van 60 jaar.
Doelstellingen en ambities
DING vanop Hooiaard
Als onderdeel van het masterplan voor de verbouwing van Design Museum Gent werkt het museum aan een grootschalig renovatieproject om zijn bestaande gebouwen uit te breiden. De nieuwe vleugel, waarvan de bouw later dit jaar zal starten, zal onderdak bieden aan tentoonstellings- en eventruimtes die het museum in staat zullen stellen om zijn culturele programmatie te verruimen en meer bezoekers te bereiken.
Om de hoeveelheid materiaalgebonden emissies van het ontworpen gebouw te beperken en tegemoet te komen aan de wensen van de opdrachtgever voor de nieuwe vleugel, werd een lokale circulaire gevelsteen op basis van kalk ontwikkeld en gecertificeerd voor gebruik in het gebouw. Het project werd gefinancierd met een genereuze subsidie van Vlaanderen Circulair en sogent, namens de stad Gent. Design Museum Gent, sogent, Carmody Groarke, BC Materials, Local Works Studio en TRANS Architectuur verrichtten samen het onderzoekswerk.
Uitdagingen qua ontwerp en milieu-impact
De ontwerpers wilden het gevelontwerp laten aansluiten bij de lichte kleur van de bestaande gebouwen in Gent. Voor de bleke gevelsteen en witte mortel wordt gebruikgemaakt van de lokaal beschikbare afvalstromen van de stad als toeslagmateriaal (onder meer fijngemalen beton en wit glas) en kalk als voornaamste bindmiddel. Alle composietmaterialen worden zorgvuldig geselecteerd om een lichte tint te verkrijgen. De afvalmaterialen worden op een productiesite in het centrum van Gent nauwgezet gefilterd en gesorteerd, alvorens te worden geperst tot de gespecificeerde vorm en grootte.
De Gent Waste Brick wordt uitgehard in plaats van gebakken en verkrijgt zijn sterkte door carbonatatie. De hydraulische kalk vangt CO2 op uit de atmosfeer terwijl de gevelstenen uitharden. De stenen blijven dus koolstof opslaan tijdens de volledige levensduur van het gebouw. Het ontwerpteam werkte nauw samen om een unieke materiaalsamenstelling te specificeren die, ondanks zijn beperkte hoeveelheid materiaalgebonden emissies, sterk en resistent genoeg is voor buitentoepassingen. Het fabricageproces, in combinatie met het gebruik van gerecycleerde composietmaterialen, levert een gevelsteen op met 0,17 kg CO2-uitstoot, slechts 1/3 van de CO2-uitstoot van een gebakken gevelsteen op basis van klei. [2]
Het team werkte nauw samen met Design Museum Gent om een zeer ambachtelijk en op maat vervaardigd materiaal te creëren dat de cultuur en waarden van de instelling belichaamt, dat de materiaaleigenschappen en esthetische kenmerken van een traditionele gevelsteen in vraag stelt en bovendien past in het rijtje van designobjecten die het museum tentoonstelt of in bewaring heeft. Als onderdeel van het vooruitstrevende participatieprogramma van het museum krijgen inwoners van de stad en bezoekers de kans om een gevelsteen te maken. De gevelstenen zullen in Gent worden geproduceerd met behulp van een schoon en eenvoudig productieproces dat makkelijk in een andere stedelijke omgeving kan worden gekopieerd. De productie veroorzaakt geen emissies, nevenproducten of afval.
[2] Een Belgische baksteen van klei wordt doorgaans berekend op 0,54 kg CO2e/kg. Gegevens afkomstig van TOTEM: EcoInvent Database en voor een levenscyclus van 60 jaar Fase A-D volgens EN15804+A2:2019.
Onderzoek en ontwikkeling
De gevelstenen ondergingen een robuust ontwikkelingsproces, inclusief toetsing aan de Europese Normen en overleg met de certificeringsinstantie voor de Belgische bouwsector BCCA (Belgian Construction Certification Association). Door traditionele productieprocessen te herbekijken, pakt het project complexe problemen aan op het vlak van circulaire economie in de bouwsector zoals de haalbaarheid van lokale bouwactiviteiten, de beschikbaarheid van lokale hulpbronnen en het testen van gerecycleerde materialen.
Het project was slechts mogelijk dankzij de kennis en expertise van de projectconsultants en de ondersteuning, het enthousiasme en de gedurfde visie van de opdrachtgevers: sogent en Design Museum Gent.
Citaten
“Onderzoek is een van de kernactiviteiten van een goede ontwerper en een goed designmuseum. Als museum moet je nadenken over de grote vraagstukken zoals klimaatverandering en moet je de mensen naar mogelijke oplossingen leiden. We zijn er trots op dat we het initiatief hebben genomen voor dit onderzoeksproject. De Gent Waste Brick voor DING heeft het potentieel om van deze wereld een betere plek te maken. We vinden het buitengewoon spannend dat wij de locatie zijn waar het onderzoek in een echte, innovatieve gevelsteen uitmondt.”
Katrien Laporte, directeur, Design Museum Gent
“In het licht van toekomstgerichte, duurzame stadsontwikkeling is steeds belangrijker om in te zetten op materialen die recycling, of in dit geval, upcycling mogelijk mogen. Met dit vooruitstrevend onderzoekstraject, neemt ons stadsontwikkelingsbedrijf sogent een voortrekkersrol op in de ontwikkeling van een nieuw duurzaam, circulair materiaal.”
Sami Souguir, schepen van Cultuur en voorzitter sogent
“De totstandkoming van de Gent Waste Brick was niet mogelijk geweest zonder de gulle steun van de opdrachtgevers, diverse instellingen en lokale en nationale overheden die nauw samenwerkten met de ontwerpers en makers, en die samen de ambitie nastreefden om voor de toekomst nieuwe koolstofarme oplossingen voor de bebouwde omgeving te vinden. We kijken ernaar uit om te zien hoe de Gent Waste Brick wordt gebruikt als onderdeel van een ruimere, duurzame strategie voor de bouw van de nieuwe DING-vleugel.”
Neil Michels, Associate, Carmody Groarke
“De impact van deze lokaal geproduceerde steen op basis van Gentse afvalmaterialen blijft niet beperkt tot zijn massale koolstofbesparing. Vooral de impact op het denken van mensen is belangrijk: het is echt mogelijk om onze industriële processen te herbekijken en samen te evolueren in de richting van een echte transitie van onze bebouwde omgeving. De bal ligt in het kamp van onze gemeenschappen!”
Ken De Cooman, medeoprichter van BC Materials
“‘Het was een uitdaging en een genoegen om mee te werken aan de ontwikkeling van deze hyperlokale gevelsteen voor Design Museum Gent. We ontwierpen het initiële prototypemateriaal op basis van Gentse afvalmaterialen met kalk als bindmiddel om tegemoet te komen aan de vraag om een koolstofarme, witte gevelsteen te creëren. Het was voor ons zeer belangrijk dat de gevelstenen zo dicht mogelijk bij het Design Museum konden worden geproduceerd. Daarom ontwierpen we een materiaal dat makkelijk in een stad en zonder lokale verontreiniging gemaakt kon worden. We kijken ernaar uit om het afgewerkte gebouw te zien!”
Ben Bosence, medeoprichter van Local Works Studio
Bie Luyssaert
Design Museum Gent
communicatie
+32 497 59 33 17
bie.luyssaert@stad.gent
Julie Verbruggen
sogent
communicatie
+32 472 90 11 86
julie.verbruggen@sogent.be
Over de nieuwe vleugel van het museum
Design Museum Gent is een Vlaams museum dat aan de Belgische designcultuur gewijd is. Het is gevestigd in het historisch centrum van de stad en bevindt zich binnen de bufferzone van de UNESCO-werelderfgoedsite ‘Belfort van Gent’.
Het museum is momenteel ondergebracht in verscheidene beschermde historische panden uit 1755. Deze gebouwen vormen de drie zijden van een pittoresk binnenplein. De vierde zijde is een onvoltooid deel van het masterplan van het museum en een ontbrekende schakel in het historisch straatbeeld.
Het project herbekijkt het oorspronkelijke masterplan van het museum, evenals de connectiviteit tussen de bestaande gebouwen en de aanwezigheid van het museum binnen de stad Gent. Op de plaats van het lege perceel komt een nieuw koolstofarm tentoonstellings- en evenementengebouw waarmee het museum een nieuwe toegang krijgt en de strategie voor de bezoekersstromen overal in het museum wordt aangepast.
Het vijf verdiepingen tellende gebouw krijgt een reeks tentoonstellingszalen en ruimten voor diverse activiteiten, evenals een ondergrondse archiefruimte waar de bezoeker toegang krijgt tot de processen die achter de schermen verlopen. Bestaande ruimten in de rest van het tentoonstellingsgebouw zullen worden geoptimaliseerd en herbestemd naargelang van de evolutie van het museumprogramma. Onder meer ecologische verbeteringen zullen het museum in staat stellen om collecties van internationaal niveau te ontvangen, zodat het museumprogramma inzake designcultuur kan worden verbreed en een ruimer publiek kan worden bereikt.
Met een ‘stadskamer’ voor publieke events op de bovenste verdieping zal het gebouw een nieuw ijkpunt binnen de Gentse skyline worden. Binnen in het gebouw verleent een zichtbaar gelaten houten skelet de ruimten karakter en identiteit, terwijl het de hoeveelheid materiaalgebonden emissies van de constructie beperkt.
Dit winnende ontwerp van de open internationale wedstrijd uit 2019 is het resultaat van een samenwerking met TRANS en RE-ST. Het project zal naar verwachting in 2024 worden voltooid.
Gent Waste Brick voor DING
Start van het project: midden 2020
Certificeringsdatum: september 2022
Certificeringsorgaan: BCCA (Belgian Construction Certification Association)
Financiering: Vlaanderen Circulair en sogent, namens de stad Gent
Opdrachtgever: sogent en Design Museum Gent
Ontwerpteam
Architect: Carmody Groarke
Bouwheer: sogent, Design Museum Gent
Ontwikkelingspartner België: BC Materials
Ontwikkelingspartner VK: Local Works Studio
Lokale architect: TRANS Architectuur Stedenbouw
Design Museum Gent
Adres: Jan Breydelstraat 5, 9000 Gent
Start werkzaamheden op de bouwplaats: begin 2023
Verwachte voltooiing: 2024
Projectgebied: 1.978 m²
Opdrachtgever: sogent, met de steun van Design Museum Gent
Ontwerpteam
Architect: Carmody Groarke / Trans Architectuur Stedenbouw / RE-ST
Bouwtechnieken: Ney & Partners
MEPF-engineering: Boydens Engineering
Akoestische consultants: Daidalos Peutz
CDM-coördinator: AB Solid
Betrokkenheid en participatie van de gemeenschap: EndeavorOver Carmody Groarke
Carmody Groarke is een in Londen gevestigde architectuurpraktijk die in 2006 door Kevin Carmody en Andy Groarke werd opgericht. De praktijk bouwde een reputatie op door zijn medewerking aan een brede waaier van internationale kunst-, cultuur-, erfgoed- en woningbouwprojecten.
Recent voltooide het bureau onder meer het alom bejubelde Windermere Jetty Museum in het Lake District en een nieuwe expositieruimte voor het Science & Industry Museum in Manchester. Lopende projecten zijn onder andere de belangrijke renovatie en uitbreiding van Design Museum Gent in België en een masterplan voor de British Library in Yorkshire met een groot nieuw archiefgebouw voor de nationale collectie.
Het werk van Carmody Groarke werd bekroond met verscheidene prestigieuze architectuurprijzen. Zo haalde het bureau recent de shortlist van de EU Mies van der Rohe Award 2022 en werd het genomineerd voor de RIBA Building of the Year Stirling Prize 2021. Verder op het palmares: Civic Trust National Panel Special Award 2020, Architects’ Journal Building of the Year 2019 en Building Design Architect of the Year 2018.
Er verschenen drie monografieën over het werk van de architectuurpraktijk bij het wereldvermaarde El Croquis, 2G en AMAG.
www.carmodygroarke.comOver Design Museum Gent
Design Museum Gent maakt je bewust van de impact die design heeft op je dagelijks leven. Via zijn uitgebreide collectie, die loopt van de vijftiende eeuw tot nu, documenteert, toont en cureert het museum de geschiedenis van design en de verantwoordelijkheid die ontwerpers, producenten en consumenten dragen in onze alledaagse beleving hiervan.
Design Museum Gent is meer dan gewoon een museum. Het is een ontmoetingsplaats voor iedereen met een hart voor design, innovatie en schoonheid. In de nieuwe vleugel van het museum, DING, worden bezoekers meer dan ooit betrokken via een steeds wisselend cultureel programma met events, lezingen, workshops en gratis tentoonstellingen.
In zijn dagelijkse werking en bij zijn programmatie van sociaal inclusieve en politiek relevante events en tentoonstellingen houdt het museum terdege rekening met zijn sociale en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Nu gaat het nog een stap verder met de architectuur van zijn nieuwe vleugel waarvoor met gerecycleerde en biogebaseerde materialen wordt gewerkt. Het museum is op dit moment gesloten en heropent in 2024. Tot dan is de collectie buiten de museummuren te bekijken: tijdens workshops en tentoonstellingen in andere musea en in de stad Gent.
Over sogent
sogent, het Gentse Stadsontwikkelingsbedrijf, werd opgericht in 2003. Als deel van de Groep Gent voert sogent het stedelijk beleid inzake stadsontwikkeling en vastgoedbeheer van de stad Gent mee uit. Met zijn projecten creëert sogent een toegevoegde waarde voor de gemeenschappen en bewoners van Gent, zodat de stad kan uitgroeien tot een plek waar het aangenaam leven, ontmoeten en werken is. Met bouw-, renovatie-, ontwikkelings- en vastgoedprojecten van diverse aard en omvang tekent sogent strategieën uit om een duurzame stad tot stand te brengen met een kwalitatief hoogstaande architectuur en een sociaal en divers huisvestingsaanbod.
Over BC Materials
BC Materials ontwikkelt bouwmaterialen door grond van stadswerven om te zetten in performante, koolstofvrije, mooie en gezonde bouwmaterialen zoals leempleisters, leemstenen en stampleem voor muren en vloeren. Voor DING paste BC Materials zijn ervaring en kennis op het vlak van werken met lokaal beschikbare afvalstromen toe op de specifieke vraag van het projectteam om een gevelsteen op basis van gerecycleerde kalk te maken.
Over TRANS architectuur | stedenbouw
TRANS architectuur | stedenbouw is een in Gent gevestigde ontwerppraktijk die in 2011 door Bram Aerts en Carolien Pasmans werd opgericht. Op korte tijd bouwde het bureau een sterke reputatie op als deel van een veelgeprezen generatie van Vlaamse ontwerpers.
TRANS kwam als winnaar uit de bus in belangrijke wedstrijden zoals voor het RITCS (Koninklijk Instituut voor Theater, Cinema & Geluid) in Brussel, het Cultureel Centrum Ensemble in Gentbrugge en het Leietheater Deinze dat in 2020 de deuren opende. Samen met Carmody Groarke en RE-ST werd het bureau als winnaar gekozen van de internationale ontwerpwedstrijd voor Design Museum Gent.
TRANS werd genomineerd voor de EU Mies van der Rohe Award2019 en 2022, en was laureaat van de Belgian Buildings Awards 2020. Het werk van TRANS was te zien tijdens de Architectuurbiënnale van Venetië 2021 en wordt internationaal gepubliceerd. In 2018 verscheen een eerste monografie over het werk van de praktijk bij nai | 010. In 2020 verscheen ‘As a Theatre’ bij Borgerhoff & Lamberigts.
Over Local Works Studio
Local Works Studio vertrekt voor zijn ontwerpen vanuit het bestaande landschap en gebruikt lokaal beschikbare hulpbronnen en processen om te plannen, te creëren en te herstellen.
Local Works Studio benadert het ontwerpen van landschappen en gebouwen op een innovatieve manier en focust op een creatief en duurzaam gebruik van hulpbronnen. De ontwerpers begrijpen dat elke plek uniek is. Ze gaan holistisch te werk en laten zich leiden door wat ze in het landschap en de lokale gemeenschappen vinden om oplossingen uit te werken voor de uitdagingen die het leven in een bebouwde omgeving met zich meebrengt in deze tijden van dramatische milieuverandering.