Je gebruikt Internet Explorer. Deze site werkt het best op een recentere browser zoals Chrome, Firefox of Safari. Lees hier meer

Gesloten voor uitbreiding en verbouwing
bekijk de tijdlijn
Kroonluchter Allaert
COLLECTIE

Kroonluchter ‘De vier werelddelen’

Jan Frans Allaert

door Frank Huygens

De mooiste kamer van het rococo stadspaleis waarin het museum sinds 1922 is gevestigd, is de eetkamer op het gelijkvloers. Daar hangt een absoluut topstuk uit de collectie: een imposante kroonluchter in houtsnijwerk die in 1770 werd ontworpen en uitgevoerd door de Gentse beeldhouwer Jan Frans Allaert (1703-1779).


Het lijkt alsof de luchter altijd al in Hotel De Coninck hing, maar dat is niet zo. Tot nog toe kennen we geen achttiende-eeuws document waaruit blijkt dat Allaert de luchter voor dit vertrek ontwierp en verantwoordelijk was voor de inrichting van de eetkamer. De eerste bron die de kamer beschrijft en in zijn geheel toeschrijft aan Allaert, dateert pas van 1868, zo’n honderd jaar na het ontwerp.

Wat we wel met zekerheid weten is dat textielhandelaar Ferdinand Joan De Coninck (1728-1791) en zijn kersverse echtgenote Terese Scholt zich in dit statige herenhuis vestigden in 1762. Het interieur van de eetkamer was een jaar eerder voltooid. In de iepenhouten wandbetimmering staat alles in het teken van de liefde in een ontspannen landelijke sfeer. De Olympische goden kijken toe vanop de plafondschildering van de Gentenaar Pieter Norbert Van Reysschoot (1738-1795).

De luchter lijkt alleszins te passen in dit vertrek en in het levensverhaal van Ferdinand De Coninck. Stilistisch klopt het al zeker: de luchtige en zwierige rococo tintelt zowel in het decor als in de luchter. Ook de omvang van de kroonluchter lijkt afgestemd op het vertrek.

Het centrale thema van de luchter is de voorstelling van de vier werelddelen die in de gedaantes van kinderen aan de voet van een palmboom zitten. Die allegorie was sinds de Italiaanse renaissance een courante voorstelling in woningen waarvan de heer des huizes graag toonde dat hij een man van de wereld was. De familie van Ferdinand De Coninck dreef handel met de Noordelijke Nederlanden, Spanje en de overzeese gebieden. Met deze eetkamer kon hij zowel zijn gelukkige huwelijk als zijn welvarende bedrijf etaleren aan zijn gasten.

Europa draagt een gepluimde krijgshelm met koningskroon en een zwaard. Om haar hals hangt de ketting van de Orde van het Gulden Vlies. Het kindje staat wijdbeens boven een kanon en wordt geflankeerd door een adelaar met wereldbol. De adelaar en de halsketting verwijzen ongetwijfeld naar Jozef II, de keizer van het Heilige Roomse Rijk. De Oostenrijkse Habsburgers regeerden sinds 1713 over de Zuidelijke Nederlanden. Toonde Ferdinand De Coninck zich hier een trouwe onderdaan die hoopte op sociale promotie? In 1782, twaalf jaar na het ontwerp van de luchter, zou hij geridderd worden.

Fernand De Coninck

Portret van Ferdinand De Coninck door Balthazar Beschey

Amerika is een Indiaan met pluimen op het hoofd en een boog in de hand. Tussen de figuurtjes van Europa en Amerika vaart een schip. Koopvaardijschepen werden geassocieerd met Amerika. Ook Ferdinand De Coninck haalde een deel van zijn fortuin uit handel met de overzeese gebieden. Wel vreemd is dat het schip een echte oorlogsbodem is, uitgerust met een batterij kanonnen.

Azië zit op een kameel en draagt een tulband. Kameel? Tulband? Turkije staat hier symbool voor dit nog onbekende werelddeel. Afrika heeft een olifantskop op het hoofd en een leeuw naast zich. De hoorn des overvloeds verwijst naar de gul toestromende koloniale waren. Vreemd is dat Allaert de hoorn vulde met maiskolven. Volgens het iconografische handboek Iconologia van Cesare Ripa zou die hoorn korenaren moeten bevatten.

Afrika In Iconologia Van Cesare Ripa

Allegorische representatie van het werelddeel Afrika uit 'Iconologia' van Cesare Ripa, editie 1603.

Ook de bekroning van de luchter is onverklaarbaar. In de kruin van de palmboom schuilt een nest arendsjongen. Boven dit nest houdt een arend een drakenjong in zijn klauw. Ging achter de roofvogel opnieuw keizer Jozef II schuil die zijn onderdanen beschermde tegen de barbarij van de Ottomanen? In 1771 verbrak Jozef II zijn alliantie met dit rijk. Onderaan de luchter hangt een aapje. Net als de ‘chinoiseries’ zijn de zogenaamde ‘singeries’ of ‘apenvoorstellingen’ een modieus, amusant en exotisch motief in luchtige rococo-interieurs.

Portret Van Een Jongedame Met Aapje Door Rosalba Carriera Ca  1721 © Musée Du Louvre

Portret van een jongedame met aapje door Rosalba Carriera, ca. 1721

Portretten Van Vader En Zoon D’Huyvetter © Collectie Stam Gent

Portretten van vader en zoon D’Huyvetter

Of hij nu ontworpen werd voor Hotel De Coninck of niet, deze luchter heeft meerdere eigenaars gehad. We weten dat de Gentenaar Norbert d’Huyvetter hem in 1852 kocht op de veiling van de kunstverzameling van zijn eigen vader Joan Norbert, voor 2200 Belgische frank. In 1925 gaf de familie d’Huyvetter het stuk in bruikleen aan het museum en werd hij een tijd lang tentoongesteld in de eetkamer. In 1961 dook hij op bij een Brusselse antiquair. Het museum greep toen zijn kans om de luchter te kopen, ondanks belangstelling uit het buitenland. Sinds 1973 is hij opnieuw in de eetkamer te zien.